राजनीतिमा “धर्म” आवश्यक छ, तर धर्मको आवरणमा “राजनीति” घातक हुन्छ। किनभने:
१) राजनीति र धर्मले मानव जीवन, समाज र देशमा एउटै लक्ष्य राख्दैनन् ।
२) तथापि राजनीतिमा धर्मको चाहना गर्नु उचित छ, किनभने मानव जीवनका सबै क्षेत्रमा नैतिकता अत्यन्तै कमजोर बनिसकेको अवस्थामा धर्मले मात्रै साँचो नैतिकता, सच्चरित्रता, शान्ति र सेवा तथा लोककल्याणलाई व्यवहारिक तुल्याउनसक्छ।
३) तर धर्ममा राजनीतिक अभिष्टले काम गर्नु अनुचित र अवाञ्छनीय कुरा हो । किनभने राजनीतिले धर्मको तुलनामा छोटो र लौकिक लक्ष्यमा काम गर्छ र आवश्यक परे हिंसात्मक उपाय अङ्गीकार गर्छ। किनभने धर्मको प्राथमिकता शान्ति र स्थायित्व हो, तर राजनीतिको प्राथमिकता क्रान्ति र परिवर्तन हो ।
४) राजनीतिक र धार्मिक क्षेत्रका अगुवाहरू दुवैले तत्काल उपयोगितावादी चरित्र प्रदर्शन गर्छन्, तर उनीहरूले अङ्गीकार गरेको उपाय र लक्ष्य बिल्कुलै फरक हुन्छ। किनभने धर्मले परलोक, अनन्त वा अलौकिक लक्ष्यमा अनुयायीहरूलाई अभिमूख गराउँछ भने राजनीतिले नितान्त भौतिक र लौकिक लक्ष्यमा कार्यकर्ताहरूलाई परिचालन गर्छ।
५) राजनीतिक अभिष्टले धर्मको उपयोग गरियो भने बहुलवादी संरचनाको समाजमा आपसी सद्भाव, सहिष्णुता र शान्ति ध्वस्त बनाउँछ ।
६) धर्ममा पन्थ, प्रचलन र रीतिस्थितिअनुसार फरक रङ्ग हुन्छन्, त्यो कुरा प्रत्यक्षतः धर्मगुरूहरूले धारण गरेको पहिरनबाटै अलगअलग देखापर्छ । तर राजनीतिमा वाद, सिद्धान्त वा मूल्यमान्यताजस्ता परोक्ष रङ्ग हुन्छन् । त्यसकारण धर्मको आवरणमा गरिने राजनीतिले विखण्डन निम्त्याउँछ ।
७) धर्मको आधारमा हुने जनसांख्यिक गणनाका आधारमा तोकिएको बहुसंख्यक पक्षपोषणका लागि गरिने राजनीतिले धार्मिक-साँस्कृतिक राष्ट्रवादको माग अघिसार्छ र त्यो अल्पसंख्यक जाति वा समुदायप्रति अनुदार, अन्यायी र विभेदकारी हुन्छ। त्यस्तै, धार्मिक अल्पसंख्यक पक्षको निम्ति गरिने राजनीति पनि अत्यन्तै संकुचित, पूर्वाग्रही र बेमेल चर्काउनमा उद्दत् हुन्छ।
८) देशमा अल्पसंख्यक, जाति, धार्मिक तथा भाषिक समुदायप्रति कठोर रबैया हुनु आफैंमा दुर्भाग्यपूर्ण कुरो हो । राजनीतिक महत्वाकांक्षा पालेर देशमा अन्धराष्ट्रवाद लाद्ने मानिसहरू र तिनको पक्षपोषण गर्ने रूढीवादी संस्कार बोकेको राज्यसंयन्त्रमा परिवर्तन आवश्यक छ। अबको सचेत र जिम्मेवार नागरिकलाई झुक्याउने दुस्साहस बन्द हुनुपर्छ, होइन भने लोकतन्त्रको नाममा गरिने राजनीति समाप्त हुनेछ ।
९) देशमा अहिले भड्काउन खोजिएको धार्मिक-साँस्कृतिक राष्ट्रवाद आफैंमा अतिराष्ट्रवाद हो । त्यसमा धार्मिक आवरण धारण गरेका तर राजनीतिक अभिष्टले लोभिएका मानिसहरू छन् । त्यसकारण धार्मिक राष्ट्रवादले अल्पसंख्यक धार्मिक समुदायमाथि प्रत्यक्षत: अतिवाद, द्वन्द र आतंक लाद्छ, त्यसकारण त्यो समतामूलक समाज निर्माणको मार्गमा अनिष्टकारी बाधा हो ।
१०) मानव जीवनको उत्पत्ति भएकै समयदेखि हरेक व्यक्ति स्वभावतः पृथक पहिचान निर्माण गर्नमा तल्लीन रहिआएको छ, यसैकारण मानिसले आफूअनुकुल अन्य व्यक्तिहरूसितको आबद्धतामा छुट्टै समुदाय निर्माण गरेको हो । त्यसर्थ “तपाईं” र “म” हाम्रा विचार र व्यवहारमा फरक छौँ। हामीबीचको यही विविधताले सम्पूर्ण मानव समुदायलाई सुन्दर फूलबारी बनाएको छ, हामीले यो विविधताको सम्मान गर्न सिकेनौँ भने सृष्टिको उद्देश्यमाथि नै खेलबाड गरेको ठहर्छ।
